Brandende burchten
Een spannend historisch boek, 11+, over de tijd van de Franse Revolutie. Over twee broers, die tegenover elkaar komen te staan, leven of dood… lees meer
Een spannend historisch boek, 11+, over de tijd van de Franse Revolutie. Over twee broers, die tegenover elkaar komen te staan, leven of dood… lees meer
In het jaar 2020 wordt Mayflower400 gevierd. De stad Leiden herdenkt dan het vertrek van de Pilgrim Fathers naar de Nieuwe Wereld ‘Amerika’. Chris Houtman schreef dit boek over Elizabeth FitzRandolph-Blossom, die echt heeft bestaan. Onder de vele nazaten van Elizabeth zijn onder andere George Bush en Barack Obama. lees meer
Brandende burchten is een nieuw historisch jeugdboek van Henk Koesveld, dat speelt ten tijde van de Franse Revolutie. Het gaat over een jongen die een opdracht moet vervullen waardoor hij voortdurend op reis is en bij allerlei hoogtepunten uit deze tijd is. lees meer
11 november is het 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog, de Grote Oorlog, eindigde.
11 november was de dag van de Wapenstilstand. Paul Dowswell schreef hier een spannend jongerenboek over, getiteld ’11 november’. Ook Ineke Kraijo schreef hierover in ‘Over de grens’ en de boeken van Johan Leeflang spelen zich af in het gebied waar deze oorlog gewoed heeft.
9 november is de datum waarop belangrijke historische gebeurtenissen worden herdacht: De Kristallnacht, 9 november 1938, waarbij Joden in Duitsland werden aangevallen, synagoges verbrand en verwoest. Ook is het de Internationale Dag tegen Fascisme en Antisemitisme. Daarnaast is 9 november bekend als de dag van de Val van de Berlijnse Muur (1989). Het is de dag (1923) van de Bierkellerputch, de eerste mislukte poging van Hitler en nazi’s om de macht in Duitsland te grijpen. In Duitsland wordt 9 november ook wel Schicksalstag genoemd.
Lees over deze belangrijke wendingen in de geschiedenis.
CLC Publicaties geeft een nieuwe serie uit die oorspronkelijk in Engeland verscheen onder de naam ‘Trailblazers’. Dit is het tweede deel over Corrie ten Boom.
lees meer
Het derde deel in de serie historische jeugdboeken, in de serie ‘Venster op Nederland’ speelt zich af in de middeleeuwen, voor kinderen vanaf groep 6. Een spannend middeleeuws verhaal verhaal voor kinderen vanaf 9 jaar. lees meer
‘De oorlog die ik eindelijk won’ van Kimberly Brubaker Bradley is de langverwachte opvolger van het gelauwerde eerdere deel ‘De oorlog die mijn leven redde’. We keken ernaar uit en het heeft onze verwachtingen niet beschaamd. Wat een geweldig boek. Wat jammer om de laatste bladzijde dicht te slaan. lees meer
Na ‘Op reis’, ‘Zoektocht’ en ‘Terug’ komt Aaron Becker met ‘Een steen voor Sacha’ opnieuw met een bijzonder woordloos prentenboek waarin we een glanzende steen volgen die een lange reis heeft gemaakt, voordat een meisje deze vindt. Een verhaal om in te verdwalen, waarin je door de tijd en de wereld trekt. Een boek zonder tekst: maar de prachtige tekeningen spreken boekdelen. Laat je meenemen in ‘Een steen voor Sacha’:
Een historisch verhaal dat zich afspeelt in Kinderdijk, dat gebaseerd is op het verhaal over de St. Elizabethsvloed uit 1421 en het mandje met de baby die toen in het water dreven. lees meer
Arend van Dam heeft eerst ‘alle 6+ kinderen’ in Nederland verhalen uit de geschiedenis vertelt en ‘voorgelezen’ in de serie ‘Lang geleden’. Al zijn boeken zijn geillustreerd door Alex de Wolf. Dit boek ook. En nu is de beurt aan de kinderen zelf. Zelf lezen. En daarom lees je in ‘Ik ben de baas’ het verhaal van Jacoba van Beieren, in eenvoudige taal, voor als je in groep 4 zit, AVI M4. lees meer
CLC Publicaties geeft een nieuwe serie uit die oorspronkelijk in Engeland verscheen onder de naam ‘Trailblazers’. Dit is het eerste deel over Maarten Luther. De serie wil aandacht vragen voor de feiten, het geloof en dialoog met de hoofdpersoon en door middel van gespreksvragen samen verder nadenken over de onderwerpen die in het boek aan de orde komen. lees meer
Ken je het verhaal van Sint Nicolaas? Het begin heel lang geleden, in het jaar 280.
Iedereen kent ‘het land van melk en honing’. In ‘De wortels van Oranje’ vind je allerlei grappige en vaak minder bekende weetjes en feiten over Nederland, ‘het land van melk en water’. Een ontzettend leuk, aantrekkelijk uitgegeven, en heel aansprekend en vlot geschreven, lekker leesbaar boek over ons land. Voor 10+ jongens/meisjes die ‘alles willen weten’ en die zullen genieten van de diversiteit in de verhalen. lees meer
Het is 1659. Nederlandse pioniers trekken naar het nog onontgonnen Amerika. De titel roept al meteen vragen op: Hendrick, de Hollandsche indiaan. Dat kan toch helemaal niet? Dit historische verhaal gaat over de strijd tussen de ‘vrome Hollanders’ en de ‘barbaarse indianen’. Maar klopt dat beeld wel?
Piratenzoon is het laatste boek van Rob Ruggenberg, najaar 17 uitgekomen. Opnieuw een titel van Ruggenberg waarin waargebeurde historische feiten in een fictieverhaal verwerkt zijn. We noemen dit ‘geschiedenisverrijking’ omdat de boeken van Ruggenberg telkens nieuw licht werpen op feiten die je uit de geschiedenisboekjes kende.
Combineer je liefde voor geschiedenis met het lezen van prachtige historische kinder- en jeugdboeken waarmee je reizen maakt naar lang geleden. Lees bijvoorbeeld ‘Onder vuur’ van Jeanette Molema, Columbus, waarmee ze het Hoogste Woord 2018 won, of ‘Papa, waar blijf je?‘ van Willemijn de Weerd, over het drama dat Putten tijdens de WOII trof.
In Nederland zijn er veel mogelijkheden om ook op een andere manier ‘geschiedenis te beleven’. Bijvoorbeeld... door het Openluchtmuseum te bezoeken. Naar Archeon in Alphen aan de Rijn te gaan. Door de Romeinse tijd te herbeleven.
Onze eigen geschiedenis leren kennen! Daarom is er de canon van Nederland, waarbij de hele geschiedenis in verschillende onderwerpen, venster genoemd, langskomt. Op de website entoen.nu zijn alle vensters te zien.
Uitgeverij Columbus is in 2017 gestart met een nieuwe serie waarin de geschiedenis tot leven komt. De eerste delen gaan over de slavernij en de gevolgen van armoede in de 19e eeuw.
In 2017 vieren we dat het 500 jaar geleden is dat Maarten Luther zijn 95 stellingen aan de kerk timmerde. In dit verhaal maak je Maarten Luther mee door de ogen van zijn zoon Hans en zijn nichtje Else.
‘Het tehuis tussen de rivieren’ van Judith Janssen en ‘Het verborgen dorp’ van Leendert van Wezel zijn de eerste delen in een serie waarin de geschiedenis van Nederland tot leven komt. In ‘Het tehuis tussen de rivieren’ is de 12-jarige Saar hoofdpersoon. Haar moeder is twee jaar geleden overleden, haar vader drinkt zijn loon weg en Saar en haar kleine broertje proberen te overleven. Tot buurvrouw Jans iets geregeld heeft. ‘Het was het beste voor iedereen’.
lees meer
‘Het verborgen dorp’ en ‘Het tehuis tussen de rivieren’ zijn de eerste delen in een serie waarin de geschiedenis van Nederland tot leven komt. In ‘Het verborgen dorp’ is de 13-jarige slaaf David de hoofdpersoon. Hij ziet hoe zijn vader – terwijl hij iemand het leven wil redden – wordt vermoord. David vlucht naar het verborgen dorp in de jungle van Suriname. Een razend spannend boek. lees meer
Een nieuw avontuur met de campers ‘Sander, Rhodé en Michiel’, die met hun ouders op vakantie in België zijn. De grote camper wordt voor een week gestald in de buurt van Nieuwpoort. Natuurlijk gaat het gezin weer op zoek naar sporen van geschiedenis uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog. En ze herkennen een kennis uit de buurt… lees meer
50 dingen die je moet weten is een praktische en overzichtelijke serie met korte en bondige informatie over allerlei uitvindingen van de afgelopen eeuwen. Geen boek met ellenlange teksten, maar een kleurige uitvoering met foto’s, schema’s, lijstjes, weetjes en overzichten naast korte tekstblokken met informatie. Voorin het boek een duidelijke inhoudsopgave, achterin een ‘wie is wie’-overzicht van grote uitvinders, een verklarende woordenlijst en register. Perfect informatief overzicht van uitvindingen en hun uitvinders. Aanrader, must voor bovenbouw basisschool. lees meer
Henk Koesveld weet meer dan jij kunt onthouden… Het verhaal van de Ridders van Sint Jan gaat over de middeleeuwse hospitaalridders. Een verhaal uit de Middeleeuwen, uit de tijd van de kruistochten, waarin je teruggaat naar de historie van stadjes als Sezanne, Provins, Anglure en Clesles in wat nu Elzas-Lotharingen heet. Duik in de wereld van Lothar uit 1186. lees meer
Aant-Jelle Soepboer & Richard Zuiderveld zijn twee bevlogen docenten geschiedenis die voor hun doelgroep, middelbare scholieren, op een verfrissende manier mooie verhalen uit de geschiedenis door willen vertellen met de verhalenserie: ‘Vet oud! Binnenkort verschijnt Vet oud! Tweede Wereldoorlog. We kijken er naar uit! lees meer
Een aap op de WC is een heel bijzonder boek. Het gaat over de Tweede Wereldoorlog, maar dan niet over wat mensen overkomen is, maar de dieren uit de Diergaarde uit Rotterdam. In mei ’45 was de Rotterdamse Diergaarde 83 jaar oud. En werd Rotterdam gebombardeerd. Wat gebeurde er toen (en daarna) met de dieren? lees meer
Dit is een biografie over het leven van John Wycliffe, die je als voorloper van de Reformatoren Maarten Luther en Johannes Calvijn kunt zien, in zijn strijd tegen de macht van de Kerk, het opkomen voor ‘de gewone man’ en het strijden voor een begrijpelijke vertaling van de bijbel. lees meer
“Yes! Een nieuwe Arend van Dam!” Dat was de reactie van mijn achtjarige dochter toen ze Stad en land bij binnenkomst op de eettafel zag liggen. Zelf werd ik ook blij toen ik het negende deel uit deze serie van Arend van Dam en Alex de Wolf thuisgestuurd kreeg; waarover zullen deze 50 nieuwe voorleesverhalen gaan? Wat valt er deze keer allemaal te ontdekken en te leren? Mijn dochter noch ik werden teleurgesteld, ook dit deel is weer zeer de moeite waard. lees meer
Er zijn van die boeken die verplichte kost zouden moeten zijn op alle scholen. Van die pareltjes, prachtig vormgegeven, origineel, goed leesbaar, informatief en interessant. Erop of eronder is zo’n titel.
Het is 1815, Dordrecht. Anne is altijd wees geweest, ze weet niet beter. Ze woont in een kindertehuis met harde, liefdeloze weeshuisouders en hoort op een dag dat ze als kolonisten naar Drenthe gaan. De kinderen hopen dat ze het in Drenthe beter krijgen, ze zijn arm, koud, krijgen weinig eten en veel slaag. En al heeft Anne geen idee waar Drenthe ligt, ze droomt van lieve ouders, een fijn bed en een echt huis. Zou haar droom uitkomen?
Charlie en Eddie zijn twee broers in 1916 en in 2016. De broers uit 2016 zijn vernoemd naar hun naamgenoten van een eeuw ervoor. Rose Taylor in 2016 is de moeder van Oma Rose uit 1916. Een dubbelverhaal. Als de broers (2016) een foto van hun naamgenoten nabij de loopgraven in 1916 vinden, gaan ze ermee naar oma Rose. Wat is er gebeurd, en waarom heten zij ook Charlie en Eddie. lees meer
Arna van Deelen is opnieuw in de historie gedoken. Na haar debuut over de Kinderkruistocht ‘Het pad door de zee’, is er nu het levensverhaal van Fransiscus van Assisi. De man die als rijke koopmanszoon door zijn vader wordt weggejaagd als hij kiest voor een leven in armoede. De populaire Paus Fransiscus koos niet voor niets de naam van deze Fransiscus, een naam die staat voor nederigheid en bekommernis om armen.
‘De droom van Albert’ is een AVI-3-4-5-verhaal (AVI M4) over Albert Einstein. Ga er maar aan staan! Arend van Dam, die eerst zoveel geschiedenisverhalen voor jonge kinderen herschreef in de bekende voorleesbundels ‘Lang geleden’, heeft zich nu gewaagd aan AVI-boekjes over beroemde mensen uit de geschiedenis. In deze Lang-geleden AVI-serie verschenen ook delen over Rembrandt, Leo (-nardo da Vinci) en Anton Fokker. Voor alle leergierige en nieuwsgierige kinderen van 7-8 jaar die alles willen weten… lees meer
‘Het boek van Leo’ is een verhaal voor eerste lezertjes (AVI M3) over Leonardo da Vinci. Ga er maar aan staan! Arend van Dam, die eerst zoveel geschiedenisverhalen voor jonge kinderen herschreef in de bekende voorleesbundels ‘Lang geleden’, heeft zich nu gewaagd aan AVI-boekjes over beroemde mensen uit de geschiedenis. In deze Lang-geleden AVI-serie verschenen ook delen over Rembrandt, Albert Einstein en Anton Fokker. Voor alle leergierige en nieuwsgierige kinderen van 6-7 jaar die alles willen weten… lees meer
20 november 2012 is ‘Over vroeger en nu’ gepresenteerd in het Openluchtmuseum te Arnhem. Heel toepasselijk. Sinds 2010 werkt het Nederlandse onderwijs met 50 vensters, 50 thema’s in de Nederlandse geschiedenis die belangrijk waren in de ontwikkeling van Nederland zoals het er nu uit ziet. Het is een prachtig boek geworden, een mooi standaardverhalenboek bij de Nederlandse geschiedenis.
Dit boek zou in Elke Basisschool aanwezig moeten zijn. Het is een prachtige bundel verhalen over Helden. Wat zijn helden dan? …Mensen die de wereld mooier maakten, mensen die zich hun leven lang inzetten voor een beter leven voor iedereen, die zich het lot van anderen aantrokken, die opkwamen voor de rechten van anderen. lees meer
Een interessant jongerenboek over een verhaal uit 1212, de Franse Middeleeuwen, toen tienduizenden kinderen, dwars door Frankrijk, op kinderkruistocht gingen. lees meer
Het levensverhaal van Michiel Adriaanszoon De Ruyter lees meer
Lang geleden….zo begint Arend van Dam alle vijftig verhalen uit dit boek. Het is net of hij een sprookje begint. Maar….de verhalen zijn echt gebeurd! De verhalen zijn erg prettig voorleesbaar verteld en zo is dit boek een genot om aan je kinderen of je klas voor te lezen. De geschiedenis gaat voor je leven, vooral omdat je hoort over gewone en ook wel minder gewone mensen uit onze historie. Alle verhalen hebben dezelfde slotzin, want …..’En zo…is het echt gebeurd’. Een aanrader voor iedereen die werkt met kinderen in de basisschoolleeftijd, vanaf 7 jaar. lees meer
Met het voorleesboek ‘Overal en ergens….ga je op reis door Nederland. Je reist door alle provincies en bezoekt vuurtorens, kantoren, een groot schilderij, grachten, water, veel water en dat allemaal in Nederland. Is daar zoveel over te vertellen dan? Jahoor, Meester Arend van Dam vertelt er prachtige verhalen over. Sssst, luister maar eens….
Een groot formaat prentenboek met prachtige grote kijkplaten van treinen. Treinen door de jaren heen, over de eerste trein in Engeland tot …bijvoorbeeld een goederentrein in de Verenigde Staten, een slaaptrein in China, de hogesnelheidstrein in Japan, treinen door de bergen van Zwitserland…En nog veel meer. Een heerlijk kijk- en leesboek voor de echte treinfanaat. Misschien word jij ook treinenliefhebber als je dit mooie boek bekijkt! lees meer
Zo langzamerhand weten we het toch wel: dat prentenboeken niet persé boeken voor jonge kinderen zijn, maar voor boekenliefhebbers van alle leeftijden kunnen zijn. Dat geldt in elk geval wel voor Tijdlijn; een reis door de geschiedenis. Een prachtig, groot formaat prentenboek waarin je aan de hand van grote kijkplaten in combinatie met korte blokken tekst door de complete wereldgeschiedenis geloodst wordt. Voor alle geschiedenis-liefhebbers van alle leeftijden!
‘Verraad’ van Henk Koesveld is een historisch verhaal uit het rampjaar 1672 als het leger van Lodewijk XIV Nederland binnenvalt. Michael, hoofdpersoon in dit verhaal, krijgt een gevaarlijke opdracht: hij moet belangrijke informatie voor de Fransen verzamelen. Maar, wil hij dat wel? Verrader worden? Heeft hij keus?
Het derde deel in de serie ‘Vet oud’! In dit ‘legendarische’ boek 25 verhalen over mythen, sagen en legenden, voor jongeren. lees meer
Mijn stad….Rotterdam, is het tweede deel in een serie ‘geschiedenisverhalen’ rond een stad in Nederland. Wat een mooi concept, wat een mooi boek!: het is een reis door de geschiedenis in verhalen rond personen die in Rotterdam geleefd hebben. Prachtige verhalen om zelf te lezen of voor te lezen. Voor kinderen 10+ + onderbouw VO. Elke stad in Nederland wil zo’n boek voor zijn inwoners. lees meer
De ondertitel van Middernachttrein luidt ‘ Een waargebeurd verhaal over de moed van een meisje van zestien’. Het is het verhaal van de 16-jarige Kate Shelley. Tijdens een gevaarlijke, stormachtige nacht vol regen, wind en onweer kroop ze in haar eentje over een brug over de rivier Des Moines om de middernachttrein – waarin veel mensen zaten – tegen te houden. Middernachttrein was genomineerd voor Het Hoogste Woord 2016 – een titel voor ‘ontluikende literair lezen’. lees meer
Fina is het tweede deel in een serie van uitgeverij Callenbach, in de sfeer van het leven in de 19e eeuw. De periode waarin de verschillende milieus ver van elkaar verwijderd waren. Fina, hoofdpersoon in dit boek, droomt van een andere toekomst en net als Lizzy in het eerste deel is er bij haar sprake van een onmogelijke liefde. Of toch niet? lees meer
Charlotte is het derde deel in de serie historische ‘meidenboeken’, waarin liefde een grote rol speelt. Eerder kwamen in deze serie uit ‘Fina’ (Martina Sahler) en ‘Lizzy’ (Helen Abele). Charlotte speelt aan het hof in het 17e eeuwse Frankrijk, in het Louvre, een plaats waar een huwelijk gearrangeerd is en waar intriges en machtsspelletjes aan de orde van de dag zijn. Geen erg romantische omgeving voor een jong meisje dat daar voor het eerst haar ‘verloofde’ zal ontmoeten…. lees meer
Bij de 80-jarige oorlog denk je misschien aan Willem van Oranje, aan de Beeldenstorm of aan de geuzen van Brielle. Wanneer je dit boek ‘Het verraad van Waterdunen’ leest, kom je nog veel meer te weten. Het is een meeslepend verhaal uit de 80-jarige oorlog over een meidenbende, ketters, jonge watergeuzen en een bijzonder eiland in het Zeeland van 1572…
Rob Ruggenberg schreef eerder ‘Het verraad van Waterdunen’, een bijzonder jeugdboek over de TachtigJarige Oorlog. In dit boek ‘Slavenhaler’ laat Ruggenberg opnieuw zien rasverteller te zijn. Hij geeft een bijzondere inkijk in de (zwarte) geschiedenis van de slavernij.
IJsbarbaar is het vierde boek van Rob Ruggenberg. ‘IJsbarbaar’ is opnieuw een verhaal dat gebaseerd is op waargebeurde feiten. lees meer
Met dit boek is Rob Ruggenberg winnaar van de kinderjury Thea Beckmanprijs. Gefeliciteerd Rob! In ‘De boogschutter van Hirado’ varen we met Reyer mee van Batavia naar de VOC-handelspost in Hirado, Japan. De 14-jarige Zeeuwse Reyer die tegen zijn wil door zijn vader vanuit Veere is meegenomen naar Batavia om ‘rijk’ te worden als handelaar, moet als assistent-handelaar meneer Wonderaer mee naar Japan.
‘De mysterieuze monnik‘ is een verhaal over lang geleden. Over de tijd voor de 80-jarige oorlog, toen veel mensen nog dachten dat je een ‘aflaat’ moest kopen, om vergeving van je zonden te krijgen. Toen de meeste mensen nog geen eigen Bijbel hadden, omdat de pastoor wel uit de bijbel las. De pastoor las ook nog in het Latijn. In die tijd was er een mysterieuze monnik Luther, die ruzie kreeg met de rooms-katholieke kerk.
Terug naar de Titanic is het eerste jeugdboek van Judith Janssen. Hoofdpersoon is Jessie, een stoere meid van 11 jaar die wel van avontuur houdt. Maar staat een reis door de tijd ook op haar verlanglijstje?
Toen Jessie ‘s ochtends wakker werd, wist ze niet waar ze is. Het bed voelde anders. Normaal was haar dekbed zacht en donzig, maar nu voelde het zwaar en drukkend. Het rook anders, ze hoorde kinderstemmen in de verte en het leek of haar bed schommelde. Waarom was haar wekker niet gegaan? Was haar vader al naar zijn werk? Waar was ze?
Met dit boek won Gerry Velema Het Hoogste Woord 2009. Eruit jij! is een aangrijpend verhaal van een bijzondere vriendschap tussen twee jongens in Nederlands Indie. Een bijzondere vriendschap: de ene jongen Hardjono is een echte Javaan, de andere jongen Thomas voelt zich Javaan, maar is Nederlander. Het is Tweede Wereldoorlog en de sfeer in Java verandert. Wie doet er nu raar? Blijven Thomas en Hardjono vrienden? Dit verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen. Een verhaal dat je niet loslaat.
Vet oud! Europa is een fijn boek voor alle liefhebbers van geschiedenis én voor iedereen die dat nog niet is, maar ‘straks wordt’. Want de jonge leraren Soepboer en Zuiderveld weten de geschiedenis op een leuke, aantrekkelijke manier tot leven te brengen met spannende verhalen over de geschiedenis van Europa.
Vet oud! Nederlandse geschiedenis..in 25 verhalen om voor te lezen bij de geschiedenislessen in het Voortgezet Onderwijs. ‘Geschiedenis is niet saai’ willen Soepboer & Zuiderveld met dit boek laten zien.
Walvisvaarders van Bianca Mastenbroek: Wat kan deze auteur prachtig vertellen, je een verhaal inzuigen, je de geschiedenis bijna aan den lijve laten ervaren en voor je laten leven.
Een aanrader voor alle jongeren 12+ die van spannende, historische verhalen houden en niet terugschrikken voor een ‘dik’ boek.
Ben je een liefhebber van ‘Rob Ruggenberg’, lees dan ook ‘Bianca Mastenbroek’. lees meer
Na ‘Kate’ en Rose’ van auteur Ineke Kraijo wil je natuurlijk weten wie Eileen eigenlijk was.
Eileen is het derde boek in de trits (jongeren-)romans over Ierland. Verhalen waar de Ierse sfeer vanaf ‘druipt’. Na ‘Kate’ en ‘Rose’ gaan we met ‘Eileen’ terug in de tijd. Eileen is namelijk de moeder van Fergus, de latere man van Kate. Wat was haar verhaal?
Ineke Kraijo is met ‘Eileen’ winnaar van Het Hoogste Woord 2016. lees meer
Lizzy is het eerste deel van een serie in de sfeer van Jane Austen.
Dit verhaal speelt zich af in het 19e eeuwse Dublin. Hoofdpersoon is Lizzy van 15 jaar. Lizzy is een vrolijk, humoristisch verhaal, waarin je kennis maakt met rangen & standen, met etikettes & ‘hoe hoort het eigenlijk’, met garderobekasten vol kleding óf niet, met jongens & verliefdheden. En het lijkt net of het boek met een ouderwetse typmachine is getypt, dat geeft een speciale sfeer bij het lezen. lees meer