Dit is een indrukwekkend, ontroerend verhaal over drie vrienden in oorlogstijd. Een verhaal dat je diep zal raken, Liz Kesslers eerste boek over de Holocaust. Het is gebaseerd op de oorlogservaringen van haar vader. Een verhaal met een opdracht, voor ons.

Het verhaal begint op een kermis in Wenen, in 1936, en eindigt nu. Op het moment dat je het boek uit hebt.

Het is het verhaal van drie vrienden Leo, Elsa en Max. Max is Duits, Leo en Elsa zijn joods. Ze wonen in Wenen en spelen elke dag met elkaar. Op Leo’s negende verjaardag gaan ze het reuzenrad van Wenen in. Daar bovenin maakt Leo’s vader  een foto van de drie vrienden, die op dat moment denken dat de wereld van hen is. Ze kunnen zo hoog in het rad de wereld zien. En ze krijgen alle drie een afdruk van de foto. Leo’s vader zegt erbij ‘Een foto zegt meer dan duizend woorden’.  Deze foto, van hun vriendschap, zullen ze hun hele leven meenemen. In hun hart, dichtbij hun hart. Terwijl ze daar bovenin zijn, struikelen ze en valt Leo over het been van een Engels mevrouw. Deze ontmoeting met het Engelse echtpaar Stewart verandert het leven van Leo en zijn familie tijdens de oorlog.

Elk hoofdstuk in dit boek wordt geschreven vanuit het perspectief van een van de drie vrienden, Max, Elsa of Leo.

Max geniet enorm van de vriendschap met Leo en Elsa. Bij hem thuis is het niet zo gezellig. Zijn vader was werkloos, maar krijgt een baan bij de SS in München, waarna hij Max de vriendschap verbiedt met Leo en Elsa, omdat ze joods zijn. Gelukkig heeft Max de foto nog. Maar kan hij zijn vrienden wel vergeten? Ondertussen probeert hij in München de gunst van zijn vader te verdienen door fanatiek mee te doen met de Hitlerjugend.

Leo en Elsa zijn joods. Elsa moet haar vrienden vertellen dat ze naar Praag verhuizen – ‘Mijn ouders zeggen dat het hier niet meer veilig is’. ‘Omdat we Joods zijn’. Max kan het nauwelijks geloven. Later weet Max dat dat de dag was waarop het met hem de verkeerde kant op was gegaan. Hij geeft Elsa een kus en fietst hard weg. In Praag krijgt Elsa een vriendin, Greta.

Op de school van Max en Leo moeten alle joodse kinderen voortaan genegeerd worden en achteraan in de klas zitten. Als Leo naar huis gaat – hij mag de les niet meer in – ziet hij dat zijn vader midden op straat vernederd wordt door de vader van Max. Leo en zijn moeder – zijn vader is opgepakt en is in een concentratiekamp – krijgen door hun contact met de Engelse familie Stewart de kans om naar Engeland te vluchten en daar een nieuw leven op te bouwen. Ze hopen dat ze hun vader ooit weer zien.

Door de oorlog scheiden de wegen van de drie vrienden zich. Gelukkig hebben ze hun foto nog.

Max verliest zich in de harde wereld van de SS en de wereld van zijn vader. Hij voert een innerlijke strijd waarin een stemmetje hem herinnert aan zijn vroegere vrienden en hun ouders. Hij had eerst Elsa verloren, de dag waarop het met hem de verkeerde kant opging. En toen was hij Leo verloren, daarna zijn thuis, zijn stad. En tenslotte was hij zichzelf verloren. Wil hij wel echt meedoen aan de nieuwe taken die hem eigenlijk tegenstaan. Vooral wanneer hij zijn vroegere vrienden weer tegenkomt… Wil hij wel doen wat hij moet doen?

‘Waarom stond deze man weer voor hem? (…) Deze geest uit zin kindertijd, die hem overal volgde waar hij heen ging …’ (…)  Maar telkens antwoordde een veel hardere stem: ‘Zo is het veiliger’. (…) Zoals het veiliger was om zijn herinneringen, zijn gedachten en zijn gevoelens op te sluiten in een donkere plaats diep vanbinnen en de sleutel weg te gooien.

Was dit wat hij wilde?

Elsa komt met haar familie in Auschwitz terecht. ‘U heeft een fout gemaakt’, zeg ik. (…) ‘Mijn familie is daar. Ik moet bij hen zijn’. De bewaker lacht. ‘Geloof mij maar: die kant wil je niet op’, zegt hij. (…) ‘Jullie zijn de gelukkigen!’. (…) Welkom in Auschwitz’.

Gelukkig is Elsa’s vriendin Greta er ook. Zij is elke dag mijn goede ding. Het enige wat me in leven houdt.

‘Terwijl ze neerviel, fladderde de foto naar de grond naast haar. Drie paar glimlachende kinderen, hoog in de lucht, toen de wereld nog van hen was.

Leo en zijn moeder belanden door hun contact met de Stewarts in Engeland. Samen hopen ze op het beste en hopen ze dat ze hun vader/man ooit weer terug zullen zien. Leo krijgt een joodse vriendin. Op een dag schiet er een pijn door zijn hart, zo hard dat hij dubbelklapt. En dan ziet hij ‘twee wolken die in elkaar waren gedreven. Licht straalde door een piepklein gaatje tussen de twee wolken in, als een mistige witte ladder naar de zon’.

Het verhaal eindigt nu, in deze tijd.

Jaren later wordt het verhaal van de drie vrienden verder vertelt. ‘Ik vertel u mijn verhaal, …een estafettestokje, en door het aan u te vertellen, geef ik het aan u door’. U luistert goed. Wanneer u onrecht ziet, zegt u er iets van, en u moedigt anderen aan om hetzelfde te doen.

Dit boek is een oproep, opdracht, om onrecht niet te verzwijgen. Om er iets van te zeggen. Zodat iedereen die nu in oorlog, vluchtelingenkampen, onrecht, slavernij, … zit, niet over ons zal zeggen, wat destijds in de concentratiekampen gevoeld werd: ‘Soms heb ik het gevoel dat de hele wereld zijn gezicht van ons heeft afgewend. Niet omwille van onze waardigheid, maar om hun levens, hun rechten en hun privileges veilig te stellen. En hun leugens.’

Een prachtig boek uit het fonds van KokBoekencentrum.

AP