What-if over Ziska, die we kennen uit ‘Liverpool Street’. – Wat als – ze niet met de kindertrein naar Engeland was gegaan, maar met haar ouders naar Shanghai?
Wie ‘Liverpool Street’ (2010) van Anne C. Voorhoeve heeft gelezen, kent de hoofdpersoon uit dat boek, ‘Ziska’, die in Engeland Frances werd genoemd. In deze (opnieuw) dikke paperback laat Anne Voorhoeve een ‘what-if’-versie lezen. Wat zou er met Ziska gebeurt zijn, als ze niet met het kindertransport naar Engeland was gegaan, maar de mogelijkheid kreeg om met een oceaanstomer te vluchten naar Shanghai? Hoe zou Ziska’s leven er dan uit hebben gezien?
De bijna 11-jarige Ziska en haar ouders vluchten in december 1938 uit Berlijn naar China in Nanking Road. Het is het enige toevluchtsoord waar je zonder visum, borg of immigratiequotum welkom was. De Joodse familie gaat met een oceaanstomer naar Shanghai. In die grote stad proberen ze het leven weer op te pakken. Dat gaat niet zonder slag of stoot: ze komen terecht in onvoorstelbare armoede, horen nergens bij en belanden in een andere oorlog – die tussen Japan en China.
Opnieuw een indringend verhaal.Het eerste hoofdstuk van dit boek is dezelfde als die van ‘Liverpool Street’, maar in deze ‘What if’ gaat het leven van Ziska er heel anders uitzien.
De familie mag meereizen op een groot passagiersschip, waar de familie kennismaakt met de familie Konitzer die telkens net iets meer geluk lijken te hebben, alles beter voor elkaar hebben. Hun zoon Mischa is ongeveer even oud als Ziska en ze trekken samen op tijdens de bootreis. Ondertussen probeert Ziska haar vriendin Bekka en broer Thomas op de lijst van mr. Tatler te krijgen, zodat ze een kans hebben om aan de Nazi’s te ontkomen. Ziska vraagt zich af of ze wel genoeg voor haar vrienden kan doen, maar hoort de schapenwolkjes ’Niet genoeg, niet genoeg’ fluisteren. Kan ze haar vrienden vanaf deze afstand redden?
En dan is ze in China. ‘Riksja’s reden ons bijna over de voeten, we waren omgeven door een stroom van mensen, alsof we een paar steentjes in een rivier waren. Stemmen riepen en kakelden door elkaar en een vreemde geur vulde de lucht, een mengeling van rottend afval, gloeiende kolen en dampende, onbestemde gerechten, die in potten en pannen op straat aangeboden werden’. (blz. 141)
Ze komen terecht in het Ward Road tehuis, een opeenstapeling van mensen, bedden, kleding, zonder enige privacy. Papa zoekt een baan, maar advocaten hebben ze niet nodig. Wel metselaars, bakkers, koks of timmermannen. Mamu kan barvrouw worden. Rangen en standen zijn verdwenen, iedereen zit in hetzelfde schuitje. ‘Gelukkig’ heeft papa in Sachsenhausen ervaring opgedaan bij het bouwen van barakken, zodat er toch een baantje voor hem is. Ziska moet zo snel mogelijk Engels leren.
Ziska ontdekt de betekenissen van het woord ‘straat’ in alle facetten, en hetzelfde voor ‘armoede’ en ‘lawaai’. Ook vanuit China proberen Ziska en haar ouders meer te weten te krijgen over oom Erik en zijn gezin. Kan hij gered worden of …? En waar zijn tante Ruth en de meisjes gebleven?
Ziska weet door haar contacten met een Duitse vrouw met een reisbureau en een Joodse vriendin contacten te leggen, die haar later van pas komen. ‘Het Duitse reisbureau aan de Nanking Road, waar niemand mij vermoedde, was de enige plek in de stad waar ik helemaal alleen kon zijn en tot rust kon komen’. Ze blijft natuurlijk wel een puber die originele smoesjes verzint als ze haar huiswerk niet gedaan heeft ‘Ik had mijn huiswerk niet gemaakt omdat u ons alle goeds en een fijn weekend wenste’, ik dacht dat u na het weekend niet meer terug zou komen, net als meneer Baum en meneer Kellerman.
En ook al zijn Bekka en Ziska ver van elkaar verwijderd, schrijven kan nog steeds. Ziska maakt zich steeds hevige zorgen en vraagt zich af of ze genoeg gedaan heeft of kan doen om haar vriendin en anderen te redden. Ook Mischa, vanaf de boottocht bevriend met de arische Rainer (die bij de Hitlerjugend is aangesloten) vraagt zich af of de omgang met hem wel klopt, of het goed is en hij ontdekt dat zijn vader zich soms vergist in zijn besluiten.
Dit boek is net als ‘Liverpool Street’ een echte Bildungsroman, waarin je het opgroeien van Ziska volgt in een wereld die totaal vreemd is aan die waarin ze eerder opgroeide, tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog, de Japans-Chinese oorlog, de Chinese burgeroorlog en de eerste jaren na de oorlog, toen iedereen weer een nieuw bestaan probeerde op te bouwen en familie en vrienden probeerde terug te vinden.
AP
Koop dit boek bij de plaatselijke boekhandel