Kameraad is het bloedstollende, zeer spannende verhaal van Misha/Mikhail en Valya.
Misha woont met zijn vader in het Kremlin, zijn vader is particulier secretaris van Stalin, zijn moeder is als ‘volksvijand’ gearresteerd door de veiligheidsdienst en getransporteerd naar Siberië. Waar Mischa woont, regeert de angst. Je kunt voor elk verkeerd woord opgepakt worden. Dan valt Duitsland valt Rusland binnen, het is juli 1941.
‘Beklemmend’ is hét woord is dat bij de sfeer van dit boek past. Als Misha uit school komt, ontdekt hij meteen dat er iets mis is. Zijn moeder blijkt te zijn opgepakt door de NKVD, de Geheime Dienst. ‘Ze is volksvijand‘. Misha en zijn vader blijven alleen, radeloos, verbijsterd en bang achter. Erover praten kan niet, sowieso is openlijk praten in Moskou, 1941, levensgevaarlijk. Het kan het verschil betekenen tussen de kogel of een werkkamp.
Misha en zijn twee jaar oudere vriendin Valya zijn fictieve hoofdpersonen in een verhaal met veel historische figuren als Stalin, Beria, Rossokosvski, Zjoekov, Molotov. Ze noemen elkaar Kameraad en doen dat ook met klasgenoten, collega’s: iedereen in het communistische Rusland van ná de Revolutie is ‘Kameraad’.
Door bijna alle gebeurtenissen en kleine details laat Dowswell zien hoe het (over-)leven in Moskou en het Kremlin, waar Misha en zijn vriendin Valya wonen, eruitziet. Het is laveren, zwijgen, glimlachen en als je echt jezelf wilt zijn je datsja in de bossen opzoeken om even onder ons te zijn. Wanneer Misha op straat generaal Rossokosvski weer ziet, die een tijd ervoor ‘verdwenen’ was, is hij blij om hem weer te zien, maar verbijsterd als hij ziet dat er geen nagels meer aan zijn vingers zitten. De generaal blijft glimlachen en Misha doet zijn best geen krimp te geven.
Iemand helpen bij een ongeluk op straat kun je beter niet doen, omdat je dan door de politie gearresteerd wordt. Op school wordt Misha bijna het lidmaatschap van de Komsomol (partij) ontnomen, omdat hij een ernstige beschuldiging te horen krijgt: Hij is zondag gesignaleerd bij het uitgaan van een kerk. Misha kan zich gelukkig verweren ‘Mijn grootmoeder is nog altijd in de ban van achterhaalde en achterlijke praktijken van het oude regime’. (…) ‘Het lijkt me dat we toch mededogen mogen hebben met mensen die voor de Revolutie geboren zijn en niet het voorrecht van een wetenschappelijke opleiding hebben gehad’.
Als de student Vladlen, na een biertje teveel loslippig wordt en een ‘fout’ grapje maakt, is hij een paar weken later verdwenen, Misha wordt gevraagd of het klopt dat hij met het antisovjet-element Vladlen omgaat.
De sfeer wordt dreigender als duidelijk is dat de nazi’s van plan zijn Rusland binnen te vallen. Valya ‘redt’ een oude vrouw die het waagt hardop op straat vurig, bijna agressief te gaan schreeuwen dat de komende oorlog Gods straf is. ‘God straft ons. Ons allemaal. Honger. Slavernij. Massaslachtingen. God heeft ons de rug toegekeerd, net als kameraad Stalin’. (…). Valya redt haar door net te doen alsof ze haar baboesjka is en de politie te zeggen dat ze in de war is en onzin uitkraamt, nu haar man is overleden. Valya en Misha mogen haar baba Nina noemen, een dappere oudere vrouw.
Valya meldt zich bij de partizanen en Misha schrijft zich in als vrijwilliger bij de luchtafweer. Bombardementen overleven ze dankzij de goede schuilkelders bij het Kremlin. Op school krijgt Misha het moeilijk als blijkt dat klasgenoten honger lijden, terwijl Misha er goed uit blijft zien, dankzij het eten in het Kremlin. De spanning stijgt, de sfeer in het Kremlin is om te snijden.
Er gebeuren vreemde dingen, bijvoorbeeld als Misha bij een van de generaals ‘s avonds uitgenodigd om wodka te drinken en een paar uur later schoten hoort vanuit het appartement van deze generaal. De generaal had mot met Beria. ‘Wie heeft dat niet?‘.
Misha, die nooit heeft begrepen hoe zijn vader voor Stalin kan werken, begrijpt na een gesprek met zijn vader waarom dit is ‘Ik ben de dienaar van dat monster en ik ken het klappen van de zweep. Dat is waarom jij en ik er nog zijn’. De meeste verhalen die Misha op school te horen krijgt, zijn sprookjes. ‘We hebben het volk belazerd. de Revolutie heeft een heel bittere smaak gekregen’. Waarom is de situatie voor Misha zoals hij is ‘Ik wil dat je overleeft’.
Waargebeurd is de beschreven situatie dat al het personeel van het Kremlin oktober 1941 met de trein wil vluchten, dat alles klaarstaat, maar uiteindelijk door Stalin afgeblazen wordt en iedereen weer teruggaat naar het Kremlin.
Dat de situatie krankzinnig is, blijkt als ook Misha en Valya even later opgepakt worden en ter dood veroordeeld worden….
Dowswell laat in een bloedspannend boek de geschiedenis voor je leven. Om te begrijpen hoe het leven in Rusland – Moskou – het Kremlin – er in 1941 uitzag: lees ‘Kameraad’.
Voor iedereen die meer wil weten van het begin van de Tweede Wereldoorlog vanuit Rusland, voor liefhebbers van historische fictie, voor jongeren vanaf 13/14 jaar, must voor mediatheken Voortgezet Onderwijs.
Voor wie met dit boek voor het eerst Dowswell leest, lees ook Auslander, Sector 20, 11 november. Aanrader!
AP
Koop dit boek bij de plaatselijke boekhandel