21 juli 1944 is de dag waarop overste Claus Schenk Graaf Von Stauffenberg een mislukte aanslag pleegt op Hitler.
Het verhaal van ’21 juli’ gaat over de familie van Von Stauffenberg, in dit boek de familie von Lautlitz. Hoofdpersoon is de 14-jarige Philippa, meestal Fritzi genoemd. Anne Voorhoeve, de auteur, heeft een duidelijke voorkeur voor ‘stubborn girls’ die nogal eens een gebrouilleerde relatie met hun moeder hebben. Want Fritzi vertoont overeenkomsten met Bekka/Frances uit het eerder door Voorhoeve geschreven ‘Liverpool Street’.
21 juli is het verhaal van de 14-jarige Fritzi. Tijdens de Tweede Wereldoorlog woont ze tijdelijk in een nationaal-socialistisch jongerenkamp in Oschgau op het platteland. Haar moeder woont in Berlijn, ze rouwt om het verlies van Fabian, oudere broer van Fritzi, die als soldaat in Frankrijk omgekomen is. Fritzi’s vader is uit beeld, hij heeft een militaire functie. Als Fritzi geld krijgt voor haar verjaardag, besluit ze dit te gebruiken voor de reis terug naar haar moeder in Berlijn. Omdat Fritzi haar moeder ‘voor de voeten’ loopt bij haar illegale activiteiten in Berlijn en omdat het daar gevaarlijk is met de steeds terugkerende bombardementen, wordt zij door tante Lexi opgehaald en gaat logeren in Slot Lautlitz, bij de rest van de familie.
En in de paar dagen dat Fritzi daar is, komen er steeds meer familieleden bij. Dit is ook wat dit eerste deel van het boek spannend maakt. In de eerste zes hoofdstukken wordt een beeld geschetst van Fritzi en haar familie. Door het steeds toevoegen van nog meer familieleden, voel je de onderhuidse spanning. Wat zal er gaan gebeuren met al deze mensen? Fritzi probeert haar familieleden te peilen, ze probeert hun conversaties en gesprekken te begrijpen. Wat bedoelen ze met de dingen die ze zeggen? Fritzi weet niet wat ze hoort wanneer ze donderdag de 20e juli een gesprek hoort tussen haar tante Lexi en oom Yps in het bos ‘….We zouden onderweg een tussenlanding moeten maken om bij te tanken, wat onmogelijk zou zijn, omdat hij dan meteen zou worden gearresteerd, maar ik heb nu eenmaal geen ander vliegtuig…’ en ‘Maar ik ben niet bang voor de dood. Als ze me vragen, sta ik voor ze klaar’. Fritzi weet dat er iets gaat gebeuren, maar wat? Tot het moment op de 21e juli dat een van de huishoudsters ontdaan vertelt ‘Mevrouw de gravin…een aanslag…’. ‘De Fuhrer! Onze geliefde Fuhrer!’.
Vanaf dat moment verandert alles. In het ‘gezellige samenzijn van de familie begint nu ook een geruchtenmachine van buitenaf en hoort de familie via de radio steeds opnieuw de naam ‘officier von Lautlitz’ die betrokken is bij een aanslag op Hitler. Omama is niet van plan zich te verstoppen, hoort Fritzi tot haar schrik. Een paar dagen erna worden tante Nelly en oom Yps door de Gestapo in de nacht opgehaald. De volgende avond Omama en tante Josi. Zo langzamerhand wordt de hele familie Von Lautlitz opgehaald en volgt voor de familie een rondgang door Duitsland, Polen, Zwitserland, Italie, langs bewaakte hotels, concentratiekampen, tot het einde van de oorlog.
Fritzi als persoon is een mooi gevonden personage: een eigenzinnig meisje, met pubergrillen, die zich het liefst niet houdt aan wat volwassenen ergens van vinden. Ze heeft een dilemma, waar ze voortdurend last van heeft en dat steeds in het verhaal terugkomt. In de periode op de boerderij in Oschgau heeft ze iets meegemaakt met een Poolse gastarbeider Poitr. Dat zit haar dwars, ze heeft er last van. Dat was ook de reden dat ze zo plotseling terug wilde naar haar moeder in Berlijn. In de tijd in Oschgau was Fritzi nog overtuigd van het gelijk van Hitler en noemde ze hem haar Fuhrer. Langzamerhand, bij de ontmoeting met de familie in Slot Lautlitz en bij alle verdere gebeurtenissen, zie je hoe Fritzi haar mening bijstelt en tot de ontdekking komt dat de Fuhrer niet de persoon, de held was, waar zij hem voor aanzag.
Voorhoeve is voor dit boek geïnspireerd door het waargebeurde verhaal van de familie Von Stauffenberg, die met gevaar voor eigen leven een aanslag pleegde op Hitler’s leven en zijn regime omver probeerde te werpen. Het blijkt opnieuw dat het lastig is om in een waargebeurd verhaal te kiezen voor een fictieve ‘afronding’ ervan of trouw te blijven aan het waargebeurde verhaal. In ’21 juli’ is het verhaal echt spannend, voel je de spanning oplopen tot aan de gebeurtenissen van 21 juli. Daarna is het een volgen van de gebeurtenissen die erna gebeuren. De hoeveelheid aan personages maken het niet gemakkelijk alles te volgen (het opnemen van een stamboom van de familie in het boek zou geen overbodige luxe zijn).
Toch een prachtig verhaal over een bijzondere daad in Hitler-Duitsland, het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. Het verhaal zou door iedereen gelezen moeten worden, die bij Duitsland nog steeds alleen aan ‘vijand-dader’ denkt en vergeet hoeveel Duitsers – zonder dat ze het wilden – betrokken raakten bij een wereldoorlog, waarin ze gedwongen werden een rol te spelen. Dit verhaal laat de moed van Duitsers zien die, met gevaar voor eigen leven, besloten tegen Hitler in te gaan. Wat een moed was er nodig om tegen dit regime in te gaan. Wat een offers moesten de beramers van de aanslag én hun families brengen. Het boek laat ook zien dat de grens tussen wie goed of fout was heel erg dun is. Tegelijk is het ook een heel actueel verhaal wanneer in Nederland op 4 mei 2012 ook herdacht wordt bij de graven van Duitse soldaten en waar de nieuwe bondspresident Joachim Gauck op 5 mei 2012 voor het eerst als Duitser de 5-mei-lezing houdt.
Anne Voorhoeve is een geweldige auteur. Hopelijk worden al haar boeken vertaald in het Nederlands, bijvoorbeeld ook ‘Lily unter den Linden’.
Natuurlijk mag ’21 juli’ niet ontbreken in de mediatheken Voortgezet Onderwijs. Voor leerlingen 14+.
AP
Koop dit boek bij de plaatselijke boekhandel
of